OKRĘGOWA STACJA KONTROLI POJAZDÓW - SKARSZEWY (KOCIEWIE)[niedaleko Tczewa]
Historia miasta Tczewa
Osadnictwo na
terenie Tczewa należało do najstarszych na Pomorzu Gdańskim. Znaleziska
archeologiczne wskazują, że okolice Tczewa były zasiedlone przez człowieka
już ok. 3000-1700 lat p.n.e. (młodsza epoka kamienna – kultura pucharów
lejkowatych). O ciągłości osadniczej świadczą ozdoby i narzędzia z okresu
Hallstatt D (500-400 lat p.n.e.), cmentarzysko z okresu rzymskiego oraz ślady
osady wczesnośredniowiecznej.
Średniowiecze
Pierwsza źródłowa
wzmianka o Tczewie pochodzi z 1198 r., kiedy to książę świecki Grzymisław
nadał dobra ziemskie na Pomorzu gdańskim zakonowi joannitów. W wystawionym
dokumencie wymienił osadę Trsow. Na pocz. XIII w. istniała już
prawdopodobnie parafia. Etymologia nazwy miasta nie została dotąd przez językoznawców
wyjaśniona w sposób jednoznaczny. Jedno jest jednak pewne, że jest ona daleko
starsza niż jego pierwszy zapis. W najstarszych pisanych dokumentach XII i XIII
w. występowały obok siebie dwie nazwy odnoszące się do tej samej albo nawet
do dwóch sąsiadujących ze sobą osad: wspomniana Trsow – wg prof.
Tymienieckiego pochodzenia etruskiego, a wg Mrongowiusza od Tkaczewo, co oznaczałoby
osadę tkaczy, i Derszewo, od imienia feudała Dersław, odpowiadające
kaszubskiemu Dërszewo, a niemieckiemu Dirschau.
Rosnące znaczenie
gospodarczej funkcji Wisły i kilku ośrodków osadniczych występujących w
XII-XIII w. na terenie Tczewa zadecydowało o budowie zamku i przeniesieniu
stolicy księstwa przez Sambora II z Lubiszewa do Tczewa na przełomie 1252/1253
r. Powstanie Rady Miejskiej w Tczewie, ukonstytuowanej już w 1258 r. za
przyzwoleniem wspomnianego księcia Sambora II, wyprzedza lokację miasta. Jest
to jedyny tego typu przypadek w Polsce. Tczewska Rada Miejska utworzona została
wcześniej niż uważane za najstarsze w naszym państwie Rady we Wrocławiu
(1261), w Krakowie (1264) czy w Poznaniu (1280), które w tych miastach powstały
jednak kilka lub kilkanaście lat po nadaniu praw miejskich. W świetle faktów
historycznych samorząd miasta Tczewa jest starszym, więc i pierwszym w
dziejach na obecnym obszarze Polski.
W 1260 r. Tczew
otrzymał z nadania Sambora II prawa miejskie (lokacja na prawie lubeckim). W
mieście rozwijało się rzemiosło i handel. Zamożność powiększała komora
celna na Wiśle. Istniał port, do którego przypływały statki zachodnich kupców,
a własna mennica biła wymienialne srebrne denary. Ostatni władca Pomorza Gdańskiego
Mestwin II w 1289 r. sprowadził do Tczewa dominikanów, którzy zbudowali w mieście
swój kościół i zespół klasztorny.
Krzyżacy natychmiast po zdobyciu Gdańska ruszyli pod zamek tczewski, który wziąwszy
spalili, a jego załoga z obawy o własne życie uciekła.
Zdobycie Tczewa miało więc miejsce najprawdopodobniej 13 listopada 1308r. W ręce zakonu dostał się
przywilej lokacyjny, pieczęć miejska i księga prawa lubeckiego. Organizacja
miejska przestała istnieć na ponad pół wieku. Dopiero bowiem w latach
1364-1383 Krzyżacy nadali miastu cztery przywileje regulujące zakres praw i
obowiązków mieszczan w stosunku do zakonu (lokacja miasta na prawie chełmińskim).
W 1410 r., po
bitwie grunwaldzkiej, miasto na krótko znalazło się w rękach polskich. I pokój
toruński pozostawił jednak Tczew i całe Pomorze w granicach państwa
zakonnego. W 1440 r. Tczew przystąpił do Związku Pruskiego. W czasie wojny
trzynastoletniej (1454-1466) miasto kilkakrotnie zmieniało przynależność państwową,
by na mocy II pokoju toruńskiego w 1466 ostatecznie powrócić do Polski. Od
1468 r. Tczew był siedzibą starostwa niegrodowego oraz powiatu. Miasto odzyskało
swój nadwiślański charakter, stało się ważnym ośrodkiem kupieckim i
rzemieślniczym oraz istotnym ogniwem polskiego handlu zbożem. W czasach
polskich odbywały się w Tczewie wielokrotne zjazdy stanów pruskich.
W 1577 r. miał
miejsce, spowodowany nieostrożnością żołnierzy Stefana Batorego, wielki pożar,
który prawie doszczętnie zniszczył miasto. Przetrwały tylko budowle
sakralne. Odbudowane ze zgliszcz miasto odwiedził w 1623 r. król Zygmunt III
Waza.
W czasie wojen ze
Szwecją w XVII w. i w okresie wojny północnej (1700-1721) miasto ucierpiało
od przeciągających tędy obcych wojsk. Niespokojne były też dla Pomorza, w
tym również dla Tczewa, czasy saskie poprzedzające rozbiory i rządy pruskie.
Po I rozbiorze
W 1772 r., z chwilą
pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej, Tczew znalazł się pod panowaniem
pruskim. W germanizowanym przez zaborcę mieście działalność na rzecz polskości
prowadzili dominikanie (do kasacji zakonu w 1818 r.).
Ożywienie nadziei
Polaków na zrzucenie jarzma pruskiego nastąpiło w 1794 r. podczas insurekcji
kościuszkowskiej, a następnie w latach 1806-1807 podczas wkraczania wojsk
napoleońskich i polskich legionów do Wielkopolski i na Pomorze Gdańskie. Pod
Tczewem wojska te stanęły 17 stycznia 1807. Miasto zostało zdobyte przez żołnierzy
Henryka Dąbrowskiego w dniu 23 lutego 1807, podczas generalnego szturmu na
Tczew, do którego włączyła się także ludność polska. W legionistach
tczewianie widzieli swojego opiekuna i reprezentanta legalnej władzy polskiej.
Na rozkaz Napoleona miasto zostało oszańcowane i umocnione. Wokół miasta
powstało wtedy 12 bastionów. W latach 1807-1812 w Tczewie kilkakrotnie
przebywał cesarz Napoleon. Po upadku powstania listopadowego w Tczewie
przebywali internowani przez władze pruskie powstańcy, z których część
osiedliła się w mieście na stałe.
W I poł. XIX w.
Prusacy rozebrali część murów obronnych z basztami i bramami wjazdowymi, połowę
fortyfikacje z czasów szwedzkich i napoleońskich, a także zniszczony już
zamek tczewski. Od połowy XIX w. Tczew zaczął się rozwijać jako ośrodek
przemysłowy oraz ważny węzeł kolejowy i drogowy. W latach 1851-1857
zbudowano pierwszy most na Wiśle. Jego filary ozdobiono neogotyckimi wieżami.
Na przyczółkach wybudowano bogato zdobione bramy wjazdowe. W tym czasie był
to najdłuższy most w Europie Północnej (ok. 800 m). Wkrótce przestał on
wystarczać i w latach 1888-1890 wybudowano tuż obok w odległości 30 m drugi
most. Przejął on funkcję mostu kolejowego, gdyż ten pierwszy służyć miał
odtąd potrzebom ruchu pieszego i kołowego.
W II poł. XIX w.
i na początku XX w. w Tczewie powstały: młyn parowy, fabryka maszyn Muscata,
fabryka i warsztat naprawy maszyn Kriesela, fabryka wyrobów metalowych Kelcha,
królewski zakład budowy maszyn, odlewnia żelaza, wytwórnie wyrobów
cementowych Hoffmana, dwie cukrownie, fabryka wafli, browar, gazownia, wodociągi,
zakłady kanalizacji, wodociągi miejskie. Rozwinął się też handel zbożem
oraz żegluga na Wiśle.
Aktywnie działali
Polacy. W okresie poprzedzającym odzyskanie niepodległości powstały:
Ochotnicza Straż Pożarna (1897), Zjednoczenie Zawodowe Polskie (1905), Bank
Ludowy (1906), Towarzystwo śpiewacze św. Cecylii (reaktywowane w 1918).
Oparciem polskości w Tczewie był Kościół katolicki.
Okres międzywojenny
W 1918 r. została
utworzona i aktywnie działała Rada Ludowa, przejmując nieoficjalnie władzę
z rąk niemieckich. Rada przygotowała też mieszkańców Tczewa do uroczystego,
oficjalnego przekazania miasta oddziałom "Błękitnej Armii" generała
Józefa Hallera. W 1919 r. ukazała się polska gazeta "Dziennik
Tczewski". Dzień powrotu do Polski był bliski. Z wielką serdecznością
ludność polska witała 30 stycznia 1920 żołnierzy "Błękitnej
Armii" w Tczewie. Przed gmachem starostwa powitano żołnierzy chlebem i
solą. Okolicznościowe przemówienie wygłosił pierwszy po wyzwoleniu starosta
polski Maksymilian Arczyński. Po kilku dniach, 4 lutego, Tczew odwiedził sam wódz
"Błękitnej Armii" gen. Józef Haller.
Odzyskanie przez
Polskę niepodległości i powrót Tczewa do państwa polskiego rozpoczynają
najnowszą kartę dziejów miasta. Już w 1920 r. otwarto w Tczewie pierwszą w
Polsce Państwową Szkołę Morską. Faktycznym jej organizatorem był pierwszy
dyrektor tej placówki komandor Antoni Garnuszewski. W okresie dziesięciolecia
istnienia tczewska "szkoła wilków morskich" wydała 140 absolwentom
dyplomy oficerów nawigatorów i oficerów mechaników.
Od 1920 r. trwały
też prace nad włączeniem Tczewa do przedsięwzięć gospodarczych związanych
z problematyką morską. W 1926 r. na podstawie decyzji Ministra Przemysłu i
Handlu, Wojewody Pomorskiego oraz memoriału Magistratu Miasta Tczewa, przy
wydatnej inicjatywie Izby Przemysłowo-Handlowej w Grudziądzu powstał w
Tczewie port rzeczno-morski. W oficjalnym otwarciu portu uczestniczył minister
Eugeniusz Kwiatkowski. Szczególnie korzystne dla portu tczewskiego były lata
1926-1928 – okres szczytowej koniunktury na polski węgiel, spowodowanej długotrwałym
strajkiem angielskich górników. Po 1928 r. port w Tczewie stracił na
znaczeniu i znikły nadzieje na rozwój funkcji portowych miasta na rzecz
powstającego portu w Gdyni. Nadal działało jednak Towarzystwo Żeglugowe
"Wisła-Bałtyk" powołane do życia przez konsorcjum kopalń Zagłębia
Dąbrowskiego, dysponujące sześcioma holownikami i czterdziestoma lichterami
morskimi. I choć skończyły się przeładunki na wielką skalę, żegluga na
Wiśle nie ustała. Dziesiątki barek i holowników przepływało przez Tczew
codziennie. Odbywał się też regularny ruch pasażerski w górę i w dół Wisły
za sprawą spółki "Vistula". W 1920 r. zgłoszono w sejmie postulat
ustanowienia Tczewa stolicą województwa pomorskiego. Nie został on jednak
przyjęty, choć argumenty przedstawione przez posła Jana Dąbskiego z
PSL-Piast były dobrze uzasadnione.
W okresie międzywojennym
znaczny był dorobek miasta w dziedzinie przemysłu. Istniało wiele fabryk,
rozwijało się rzemiosło i handel oraz budownictwo mieszkaniowe. Wybudowano kościół
pw. św. Józefa i stadion sportowy. Zmodernizowano wodociągi i rzeźnię
miejską. Ukazywało się kilka gazet i czasopism polskich. Liczba mieszkańców
wzrosła z ok. 16 tys. w 1921 r. do 28 tys. w 1938 r.
Od 1930 r.
stacjonował w Tczewie 2 Batalion Saperów, który na wypadek wojny miał jak
najdłużej przeciwstawić się Niemcom oraz wysadzić mosty na Wiśle.
II wojna światowa
Walki w obronie
miasta trwały tylko jeden dzień – 1 września 1939. Żołnierze polscy
wykonali jednak swoje zadanie. Na rozkaz ppłk. Stanisława Janika – dowódcy
2 Batalionu Strzelców mosty zostały zniszczone. Uniemożliwiono w ten sposób
przegrupowanie Niemcom swoich wojsk z Rzeszy do Prus Wschodnich, w celu
przeprowadzenia planowanego w drugim etapie kampanii wrześniowej skrzydłowego
uderzenia na linię Bugu. Rankiem, 2 września do Tczewa wkroczyły wojska
hitlerowskie. Rozpoczęła się okupacja – czas mordów i represji wielu
tczewian. Na terenie miasta utworzono obozy dla jeńców angielskich i
francuskich oraz obóz pracy dla Polaków. Działały różne organizacje
konspiracyjne ruchu oporu (m.in. Armia Krajowa i Gryf Pomorski). Niemcy
wysiedlali Polaków do Generalnego Gubernatorstwa i do Rzeszy na przymusowe
roboty.
Okupacja
hitlerowska skończyła się 12 marca 1945, kiedy Tczew zdobyły wojska
radzieckie z 242 i 372 dywizji 2 Armii Uderzeniowej II Frontu Białoruskiego. W
bitwie o Tczew poległo ponad 100 żołnierzy radzieckich. Po II wojnie światowej
Tczew należał do najbardziej zniszczonych przez działania frontowe miast
Pomorza Gdańskiego. Praktycznie nie ostała się żadna zdolna do produkcji
fabryka. Nastąpił znaczny ubytek ludności do ok. 18-20 tys. Mieszkańcy podjęli
najpierw trud odbudowy, a następnie rozbudowy miasta, które dziś liczy 62
tys. ludności. Obecnie w mieście istnieje szereg przedsiębiorstw przemysłu
elektromaszynowego, maszynowego, stoczniowego, metalowego, spożywczego,
budownictwa wodnego i mostowego. Coraz bardziej widoczny jest sektor prywatny.
Istnieje wiele firm i spółek.
Herb miasta
Herbem Tczewa od
prawie ośmiu stuleci jest czerwony gryf znajdujący się na białym lub
srebrenym tle. Gryf jest typowym elementem herbowym Pomorza Zachodniego. Znakiem
tym posługiwał się założyciel miasta, Sambor II i to właśnie stąd gryf
trafił na miejskie tarcze i pieczęcie. Tczewianie wyjaśniają pochodzenie
herbu także w inny sposób przytaczając legendę:
"Przed
wiekami Tczew otaczały olbrzymie bory, w których żyły różne drapieżne
zwierzęta. Mieszkańcom młodego miasta szczególnie we znaki dawał się
olbrzymi ptak - rozbójnik porywający inwentarz z ich zagród. Pewnego dnia
ptak porwał bawiące się koło domu dziecko miejskiego rajcy. Ludzie podnieśli
lament i w tym momencie na niebie pojawił się gryf. Po krwawej bitwie ranny orło
- lew złożył u stóp matki wystraszonego malca i sam skonał. Mieszkańcy
Tczewa sprawili dzielnemu obrońcy uroczysty pogrzeb i z wdzięczności za pomoc
w potrzebie przyjęli jego wizerunek jako swój herb."
Edukacja
Oprócz 20
tczewskich szkół podstawowych i ponadpodstawowych od niedawna w mieście
istnieją: Centrum Edukacji Dorosłych (w strukturze placówki funkcjonuje filia
Wyższej Szkoły Morskiej w Gdyni i punkt konsultacyjny Uniwersytetu Gdańskiego
– Kolegium Kształcenia Nauczycieli Języków Obcych) oraz punkt konsultacyjny
Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie i Politechniki Gdańskiej. Spośród
kilku placówek kulturalnych wyróżnia się Miejska Biblioteka Publiczna im.
Aleksandra Skulteta, Tczewskie Centrum Kultur i Fundacja Domu Kultury.
Sport
Działa tu klub
sportowy Unia Tczew (strona klubowa Unii) (założony w 1922), mający sekcje piłki
nożnej (obecnie w klasie okręgowej) i wioślarską. Przede wszystkim stnieje
jeszcze jeden z najbardziej zasłużonych na Pomorzu klub "Wisła
Tczew" (oficjalna strona klubowa Wisły, strona kibicowska Wisły) prowadzący
sekcje piłki nożnej (obecnie w klasie okręgowej) i bokserską. Powstał w
1924 r. jako klub kręglarski.
